Mowa naszego dziecka rozwija się najszybciej w pierwszych trzech latach życia naszego dziecka, kiedy jego mózg rozwija się najintensywniej. Mowa rozwija się przy tym najszybciej w środowisku bogatym w dźwięki, obrazy, język mówiony i pisany. Niemałą rolę w językowym rozwoju dziecka odgrywają rodzice i inni członkowie rodziny. Normalny rozwój mowy charakteryzuje się pewnymi fazami, które są w dużej mierze wspólne dla wszystkich języków. Jednoroczne dziecko zwykle potrafi wypowiedzieć 2-3 słowa, takie jak „mama”, „tata”, „baba”, słucha, gdy się do niego mówi, rozumie nazwy popularnych przedmiotów i potrafi wykonywać proste polecenia, np. „Chodź tutaj!”. Dziecko kończące drugi rok życia zwykle potrafi pokazać części ciała, wskazać na wcześniej nazwane przez opiekuna ilustracje w książce, rozumie wiele poleceń, szybko uczy się nowych słów i zaczyna łączyć dwa słowa w proste zdania, np. „Tata da”. W wieku trzech lat dziecko w zasadzie potrafi nazwać wszystko, co je otacza, używa 2-3 wyrazowych fraz lub zdań w rozmowie a jego mowa jest w większości zrozumiała dla rodziny i przyjaciół. W wieku czterech lat dziecko potrafi odpowiadać na pytania (Kto? Co? Jak? Gdzie? Kiedy?), opowiadać, co się wydarzyło w domu lub w przedszkolu używając zdań złożonych z czterech lub większej liczby słów. Wreszcie mowa i język dziecka pięcioletniego są już w znacznym stopniu ukształtowane. Dziecko w tym wieku zwykle potrafi opowiadać lub odpowiadać na pytania długimi zdaniami zawierającymi szczegóły, potrafi utrzymać temat swojej wypowiedzi i rozumie prawie wszystko, co się do niego mówi w domu i w przedszkolu. Łatwo komunikuje się z rówieśnikami i dorosłymi, a gramatyka jego wypowiedzi jest w zasadzie poprawna.

Jeśli chcemy przyspieszyć rozwój mowy naszego dziecka musimy od wczesnego dzieciństwa stymulować je do komunikacji werbalnej. Wiadomo nie od dziś, że dzieci uczą się najszybciej wtedy, gdy spotykają się z pozytywną reakcją na to, co robią i co mówią. Kiedy dziecko stara się powtórzyć trudne słowo za tobą lub inną osobą z otoczenia, należy zachęcić je do tego uśmiechem, skinieniem głowy albo słowną pochwałą, na przykład „Dobrze!” lub „Ale pięknie mówisz!”. Nie wolno ośmieszać tego, co i jak dziecko mówi ani pozwalać na to, by czynili tak inni. Nawet wtedy, gdy dziecko się nie odzywa obserwujemy jego zachowanie, wyraz twarzy, gesty i ruchy ciała, które powiedzą nam, co dziecko myśli, co chce wyrazić. Uważna obserwacja pozwoli nam lepiej domyślić się, co chce powiedzieć, nawet wtedy, gdy mowa dziecka jest niewyraźna albo wypowiedzieć to, co dziecko chce wyrazić, ale nie może z powodu nieznajomości odpowiednich słów. W rozmowie z dzieckiem należy używać starannej wymowy i prostego języka. Materiał językowy, którym otaczamy dziecko musi być na poziomie rozwojowym naszego dziecka lub niewiele powyżej tego poziomu, jeśli chcemy, aby dziecko go zrozumiało, powtórzyło i zapamiętało. Ważne jest także, aby powtarzać słowa i zwroty, których używamy, aby dziecko miało okazję usłyszeć je wielokrotnie, zapamiętać i następnie użyć.

Według badań, następujące elementy interakcji pomiędzy rodzicami a dzieckiem mogą mieć wpływ na rozwój językowy dziecka [1]:

• Reakcje rodziców. Częste reakcje rodziców na gesty, wokalizacje i inne akty komunikacyjne dziecka stymulują jego rozwój językowy.
• Podmiotowość rodziców. Ciągłe kontrolowanie rozmowy przez rodziców wpływa negatywnie na rozwój językowy dziecka.
• Wymienianie się rolami podczas rozmowy. Rodzice dzieci z opóźnieniami rozwojowymi mowy częściej zabierają głos w rozmowach ze swoimi dziećmi.
• Poszukiwanie znaczenia. Pozytywnie na rozwój mowy dziecka wpływa umiejętność odczytywania jego intencji komunikacyjnych i reagowanie na akty komunikacji, inicjowane przez dziecko.
• Gramatyczna i semantyczna złożoność języka rodziców. Pozytywny wpływ na rozwój językowy dziecka mają rodzice posługujący się językiem dostosowanym do poziomu językowego dziecka.
• Obecność wzmocnień. Ważne jest, aby zachęcać dzieci do komunikacji oraz często nagradzać ich aktywność komunikacyjną i postępy w nabywaniu języka.

Badania transmisji języka mniejszościowego pokazują, że jakość materiału językowego w otoczeniu dziecka jest równie ważna, jeśli nie ważniejsza niż jego ilość [3].

Stymulacja mowy dziecka musi przebiegać w atmosferze zabawy, aby dziecko od pierwszych miesięcy i lat życia utożsamiało komunikację w nabywanym przez siebie języku z przyjemnością. Materiały używane w procesie nauczania powinny odzwierciedlać wcześnie ujawniające się zainteresowania dziecka, powinny być kolorowe i ładnie ilustrowane, aby przyciągały jego uwagę. Materiały, których używamy w nauczaniu języka mniejszościowego powinny być tak samo nowoczesne i atrakcyjne dla dziecka, jak materiały w języku dominującym, aby od wczesnych lat zrównywać prestiż i użyteczność obydwu języków w opinii dziecka. Dziecko potrafi wcześnie dostrzec, że różne języki mogą przedstawiać dla ludzi różną wartość. Kiedy dzieci w domu posługują się innym językiem niż w szkole, żyjąc za granicą mogą dojść do wniosku, że język i kultura ich domu mają niższą wartość, a to z kolei może mieć negatywny wpływ na samoocenę i ich postępy w nauce [2].

Literatura

[1] Allen, J. & Marshall, C.R. (2011). Parent-Child Interaction Therapy (PCIT) in school-aged children with specific language impairment. International Journal of Language and Communication Disorders, 46 (4), 397-410.

[2] Baker, C., & Prys Jones, S. P. (1998). Encyclopedia of bilingualism and bilingual education. Clevedon, UK: Multilingual Matters.

[3] Döpke S. (1992). One parent one language. An interactional approach. Amsterdam–Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.