Aby dziecko polonijne nauczyło się języka polskiego, a następnie pogłębiało jego znajomość konieczne są z całą pewnością duża ilość i wysoka jakość materiału językowego, który znajduje się w jego otoczeniu od pierwszych miesięcy jego życia [1, 5]. Ani mówiący po polsku dziadkowie, którzy opiekują się dzieckiem przez kilka godzin raz w tygodniu, ani programy dla dzieci w polskiej telewizji nie stworzą dziecku środowiska, które zagwarantuje, że nauczy się ono języka polskiego. Jeżeli dziecko nie ma dostatecznego dostępu do polskiej mowy albo mowa opiekunów jest niskiej jakości (np. niewyraźna, zbyt szybka, skomplikowana lub pozbawiona zrozumiałego dla dziecka kontekstu), dziecko może zacząć mówić z opóźnieniem. Trzeba jednak zaznaczyć, że opóźnienie mowy może również wystąpić z zupełnie innych powodów, np. z powodu niedosłuchu, specyficznego zaburzenia językowego (ang. specific language impairment – SLI) lub chorób i zaburzeń układu nerwowego. Znane jest także zjawisko „późnego rozkwitu mowy”, które występuje wtedy, gdy dziecko 2.5 letnie, które mówi zaledwie kilka słów, w kilka miesięcy dogania swoich rówieśników i zaczyna używać wielu form językowych.

Bogate językowo otoczenie (ang. language-rich environment) nie jest jedynym czynnikiem wpływającym na naukę języka, a szczególnie języka mniejszościowego. Równie ważna jest silna  potrzeba komunikacji w danym języku, jaką dziecko musi odczuwać. Potrzeba poznawania języka może wynikać z chęci komunikacji z członkami rodziny (np. dziadkami rozmawiającymi z dzieckiem tylko po polsku), kuzynami lub innymi dziećmi, chęci pójścia do polskiego przedszkola lub szkoły, rozumienia polskiej telewizji, przeczytania interesującej książki lub rozumienia treści popularnych piosenek w języku polskim [5]. Wprowadzając odpowiednią rodzinną politykę językową, rodzice – w porozumieniu ze sobą i najbliższą rodziną – mogą decydować, jakie okazje do nauki języka będą stwarzać swojemu dziecku. Rodzice, dziadkowie, a niekiedy także rodzeństwo to pierwsi nauczyciele dziecka, którzy motywują i wyrabiają u niego pozytywne postawy w stosunku do nabywania pierwszego i kolejnych języków.

Postawy sprzyjające nauce języka niekiedy nazywamy „instrumentalnymi” i „integrującymi” [4]. Kiedy rodzice pokazują dziecku, że nauka języka polskiego przyczynia się do zwiększenia jego poczucia bezpieczeństwa, osobistych sukcesów lub poziomu zadowolenia, wtedy reprezentują w stosunku do nabywanego przez dziecko języka „postawę instrumentalną”, ponieważ pokazują, że język polski jest użytecznym dla niego instrumentem. Postawa instrumentalna jest widoczna na przykład wtedy, gdy dziecko odczuwa potrzebę komunikacji z opiekującą się nim i mówiącą tylko po polsku babcią, ponieważ wie, że dobra komunikacja z babcią zapewni mu bezpieczeństwo i dobrą zabawę. Postawę instrumentalną opiekunowie reprezentują także wtedy, gdy korzystając z polskojęzycznych materiałów pomagają starszemu dziecku przygotować prezentację do szkoły na temat sławnego Polaka. Dziecko zauważa wówczas, że dostęp do materiałów polskojęzycznych może być skutecznym instrumentem do tworzenia oryginalnych i dobrze odbieranych przez nauczyciela projektów i uzyskiwania dobrych wyników w nauce [3,4].

Z kolei „postawa integracyjna” odnosi się do rozwoju społecznego dziecka. Kiedy dziecko zauważa, że posługiwanie się językiem polskim przyczynia się do większej akceptacji w grupie społecznej, która posługuje się tym językiem i która jest dla dziecka ważna, odczuwa większą motywację do nauki tego języka. Mówimy tu o różnych grupach społecznych. Dziecko chcące zachować bliski kontakt z rodzicami będzie motywowane do nauki języka polskiego (oczywiście tylko wtedy, kiedy rodzice nie mówią do niego w języku kraju osiedlenia). Tak samo motywująco może zadziałać chęć utrzymania bliskich kontaktów z dziadkami i dalszą rodziną w Polsce, kolegami i koleżankami poznanymi podczas wakacji w Polsce lub z każdą inną grupą społeczną, pod warunkiem, że częścią tożsamości tej grupy jest posługiwanie się językiem polskim. Problem często polega na tym, że wiele rodzin czy innych grup społecznych jest wielojęzycznych, co nie czyni znajomości języka polskiego warunkiem przynależności do tych grup.

Ważnym zadaniem rodziców oraz wychowawców jest motywowanie dziecka do nauki języka polskiego poprzez nieustanne poszukiwanie okazji do budowania w dziecku poczucia, że język polski jest ważnym instrumentem korzystnie wpływającym na jego postępy w nauce i inne sukcesy, a także udostępnianie dziecku interesujących je treści oraz czy atmosfera akceptacji, jaką tworzą osoby, na których dziecku bardzo zależy. Opiekunowie muszą zbliżyć się do dziecka i je poznać, a następnie wykazać się dużą cierpliwością i wytrwałością w stwarzaniu okazji do uczenia się języka, ponieważ dzieci – szczególnie młodsze – szybko się zniechęcają i zmieniają swoje zainteresowania.

Literatura

[1] De Houwer, A. (2009). Bilingual first language acquisition. Multilingual Matters.

[2] Debski, R. (w druku). Parent-child collaborative interactions in a language transmission activity involving technological mediation. International Journal of Bilingual Education and Bilingualism.

[3] Debski, R. (2009). Dwujęzyczność angielsko-polska w Australii:  Języki mniejszościowe w erze globalizacji i informatyzacji. Kraków:  Jagiellonian University Press. 

[4] Gardner, R. C. & Lambert, W. E. (1972). Attitudes and motivation in second language learning. Newbury House: Rowley, MA.

[5] Grosjean, F. (2010). Bilingual: Life and reality. Cambridge: Harvard University Press.