Podobnie jak dzieci jednojęzyczne dzieci dwujęzyczne także mogą mieć zaburzenia kognitywne i językowe. Kiedy dwujęzyczne dziecko zostanie zdiagnozowane z opóźnieniem/zaburzeniami mowy lub języka należy za wszelką cenę upewnić się, że diagnoza została postawiona przez logopedę, który rozumie zjawisko dwujęzyczności dziecięcej oraz że diagnoza została postawiona na podstawie badań przeprowadzonych w obydwu językach znanych dziecku. Jest to szczególnie ważne, gdy u dziecka trudno jest wskazać na język wyraźnie „lepszy” pod względem funkcjonalnym. Jeżeli diagnoza została postawiona na podstawie badania w jednym języku, na przykład w języku edukacji szkolnej, wtedy należy zasięgnąć opinii logopedy specjalizującego się w diagnostyce dzieci dwujęzycznych. Zdecydowana większość środowiska logopedycznego zgadza się dzisiaj, iż diagnostyka dzieci dwujęzycznych musi być prowadzona w obydwu znanych dziecku językach [5]. Jeżeli podejrzewamy swoje dwujęzyczne dziecko o problemy logopedyczne, a problemy te nie są diagnozowane przez logopedów szkolnych, wtedy także powinniśmy udać się po poradę do dwujęzycznego logopedy, ponieważ istnieje prawdopodobieństwo, iż nauczyciele i logopedzi szkolni słyszane u dziecka odstępstwa od normy, będące symptomami opóźnienia lub zaburzeń, przypisują tylko i wyłącznie jego dwujęzyczności.

Badania logopedyczne pokazują, że brak wiedzy logopedów na temat rozwoju mowy dzieci dwujęzycznych może prowadzić do nieprawidłowej diagnostyki lub do opóźnienia/braku interwencji logopedycznej. Niektóre dzieci dwujęzyczne poddawane są terapii mowy choć tego wcale nie potrzebują, inne natomiast wymagają terapii logopedycznej, ale nie są na nią kierowane [4]. Powodem braku interwencji może być na przykład wadliwa interpretacja błędów mowy jako „akcentu” wynikającego z posługiwania się drugim językiem [2]. Ogólnie mówiąc, błędy w diagnozie logopedycznej dwujęzycznych dzieci wynikają z małej ilości instrumentów diagnostycznych dostosowanych do pracy z dwujęzycznymi dziećmi, a w związku z tym z trudności, jakich logopedzi doświadczają w rozdzieleniu błędów wynikających z dwujęzyczności od błędów wynikających z zaburzeń mowy i języka.

Wydaje się, że u dwujęzycznych dzieci przedszkolnych dwa obszary językowe są szczególnie narażone na błędy w diagnozie logopedycznej. Pierwszy z tych obszarów to słownictwo. Dzieci dwujęzyczne zazwyczaj dysponują szczuplejszym zasobem słów od dzieci jednojęzycznych w każdym ze znanych sobie języków, ale ich całkowity zasób słów jest porównywany z zasobem słów dzieci jednojęzycznych. Mniejszy zasób słów jest także istotną i często diagnozowaną oznaką specyficznego zaburzenia językowego (ang. specific language impairment – SLI). Istnieje  więc niebezpieczeństwo, że niedobory słownikowe dwujęzycznego dziecka – szczególnie gdy współistnieją z innymi zjawiskami – mogą być  potraktowane przez logopedę jako symptom specyficznego zaburzenia językowego. Aby tego uniknąć, należy przebadać dziecko w obydwu językach, porównać zasoby słownikowe dziecka i na tej podstawie ustalić całkowity zasób słów w repertuarze językowym dziecka. Dobrze jest także wiedzieć, że profil trudności słownikowych dzieci ze specyficznym zaburzeniem językowym oraz dzieci dwujęzycznych jest różny. Podczas gdy dzieci dwujęzyczne potrzebują więcej czasu, aby przywołać z pamięci zarówno nazwy rzeczy jak i czynności, dzieci z SLI szczególnie wolno przetwarzają nazwy czynności, ale generalnie nie mają trudności z rzeczownikami [3].

Innym obszarem języka także narażonym na złą diagnozę logopedyczną jest mowa. Nie ma zgodności wśród logopedów odnośnie różnic w rozwoju fonologicznym dzieci jednojęzycznych i dwujęzycznych. Niektóre badania udowadniają brak znaczących różnic, inne natomiast pokazują, że dzieci dwujęzyczne popełniają błędy w wymowie, które logopeda może uznać za nietypowe dla dzieci jednojęzycznych. Badania mowy dwujęzycznych dzieci przedszkolnych mówiących po polsku i po angielsku wskazują na pewien stopień interakcji pomiędzy dwoma systemami dźwiękowymi, które dzieci przyswajają. Kiedy dzieci mówią po angielsku, ich mowa może na przykład charakteryzować się ubezdźwięcznieniami dźwięcznych spółgłosek występujących na końcu wyrazu, ponieważ takie zjawisko występuje w języku polskim (np. bad à bat, cub à cup). Logopeda angielskojęzyczny może takie błędy uznać za charakterystyczne dla zaburzenia fonologicznego (ang. phonological impairment). Nieprawidłowa wymowa spółgłosek miękkich w języku angielskim (np. /fɪʃ/→ [fɪɕ] “fish”, “ryba”)  może być z kolei uznana za błąd artykulacji, podczas gdy może być oznaką braku rozdzielania przez dziecko dwóch systemów fonologicznych w wyniku osłabionej świadomości fonologicznej [1].

Literatura

[1] Dębski, R. (2015). Phonological patterns in the speech of English-Polish bilingual children in Australia: initial findings. LingVaria 20 (2), 27-40.

[2] Hack J., Marinova-Todd S.H., Bernhardt B.M. (2012). Speech assessment of Chinese-English bilingual children: accent versus developmental level. International Journal of Speech-Language Pathology, 14(6), p. 509–519.

[3] Hamman, E., Łuniewska, M., & Pomiechowska, B. (w druku). In S. Armon-Lotem, J. de Jong, N. Meir (eds.). Methods for assessing multilingual children: disentangling bilingualism from Language Impairment. Multilingual Matters.

[4] Mennen I., Stansfield J. (2006). Speech and language therapy services to multilingual children in Scotland and England: a comparison of three cities,  Journal of Multilingual Communication Disorders”, 4, p. 23–44.

[5] Yavaş M., Goldstein B. (1998). Phonological assessment and treatment of bilingual speakers. American Journal of Speech-Language Pathology, 7(2), p. 49-60.