Jednym z działów praktyki logopedycznej, który z pewnością wymaga klarowniejszych wskazówek klinicznych jest diagnostyka mowy dzieci dwujęzycznych, posługujących się kombinacją różnych języków. Na przykład logopedzi powinni wiedzieć, z jakich testów powinni korzystać oraz jakie dane gromadzić w celu wiarygodnej diagnostyki. Ogólnie mówiąc, logopedzi muszą umieć w sposób jednoznaczny odróżniać błędy wymowy wynikające z dwujęzyczności od problemów wynikających z opóźnień i zaburzeń rozwojowych mowy dziecka, a tym samym rozróżniać prawidłowy rozwój od opóźnionego lub patologicznego rozwoju mowy dzieci dwujęzycznych.

Organizacje logopedyczne wielu krajów uznają opiekę logopedyczną wielojęzycznych dzieci za problematyczną, wymagającą od praktykujących logopedów specjalizacji i dodatkowej wiedzy. Speech Pathology Australia (SPA), wymaga od zrzeszonych członków, aby obejmowali osoby dwujęzyczne opieką specjalistyczną, która jest dostosowana do potrzeb tych osób. W dokumencie opublikowanym przez SPA (2009) czytamy na temat diagnostyki dzieci dwujęzycznych: „Podstawową zasadą w pracy z dziećmi z kulturowo i językowo różnych środowisk jest sprawdzenie, czy trudności językowe uwidaczniają się w każdym ze znanych im języków” [6]. Podobnie American Speech-Language-Hearing Association (ASHA) wymaga od logopedów, aby posiadali wiedzę w zakresie diagnostyki zaburzeń mowy w językach/dialektach, którymi posługują się ich klienci, by potrafili rozróżniać opóźnienia i zaburzenia mowy od wpływu obcojęzycznego akcentu oraz znali typowe ścieżki rozwojowe dla różnych języków [1].

Codzienna praktyka logopedyczna pokazuje, że często w niewystarczającym stopniu uwzględnia się aspekty wielojęzyczności. W Australii, USA i zjednoczonej Europie dwujęzyczność jest powszechna i dzieci posługują się kombinacjami wielu języków świata, co czyni opiekę logopedyczną zadaniem trudnym pod względem merytorycznym i logistycznym. Prawda jest taka, że – w rezultacie tych trudności – wady wymowy diagnozowane są niejednokrotnie u dwujęzycznych dzieci, które terapii nie potrzebują, natomiast wiele dwujęzycznych dzieci rzeczywiście potrzebujących pomocy specjalistycznej ni otrzymuje potrzebnej diagnozy, ponieważ ich błędy w mowie są mylnie interpretowane przez logopedę jako obcy akcent [2, 4]. Logopedzi w Australii proponują zmiany w praktyce logopedycznej, które ich zdaniem powinny polegać na: 1) edukacji logopedów w kierunku pracy z wielojęzycznymi dziećmi, ich rodzinami i tłumaczami; 2) szkoleniu logopedów w zakresie umiejętności transkrypcji fonetycznej różnych języków oraz 3) wydłużeniu czasu konsultacji i zwiększeniu środków dla logopedów pracujących z dziećmi wielojęzycznymi.

Nie ulega wątpliwości, że rodzice dwujęzycznych dzieci podejrzanych o zaburzenia mowy powinni podjąć starania, aby ich dziecko zostało przebadane w obu używanych przez nie językach, ponieważ tego wymagają zasady dobrej praktyki logopedycznej [7]. Logopeda prowadzący dwujęzyczne dziecko powinien zebrać materiał językowy w każdym z języków dziecka, dokonać analizy błędów popełnianych przez dziecko oraz przeprowadzić analizę międzyjęzykową. Analiza błędów bada głoski docelowe w każdym z języków oraz ich zamienniki, z uwzględnieniem wpływów jednego języka na drugi. Ponieważ nie każdy logopeda podejmie się tak skomplikowanej analizy, rodzice powinni szukać logopedów specjalizujących się w diagnostyce i terapii dzieci dwujęzycznych. Organizacje logopedyczne są w posiadaniu danych kontaktowych logopedów, którzy posługują się językami innymi niż język kraju osiedlenia i pracują z pacjentami posługującymi się tymi językami. Niektórzy specjalizujący się w wielojęzyczności logopedzi udzielają konsultacji przez Internet, co też może być dobrym rozwiązaniem.

Jeżeli język polski jest dla dwujęzycznego dziecka językiem dominującym, a rodzicom pomimo starań trudno jest znaleźć specjalistę z zakresu dwujęzyczności polsko-obcej, dziecko powinien prowadzić logopeda polskojęzyczny. Jeśli język angielski jest u dziecka dominujący, dziecko powinno być prowadzone przez logopedę specjalizującego się w języku angielskim. Niemniej, w każdym przypadku dziecko należy objąć badaniami w obu znanych dziecku językach, aby uniknąć błędnej diagnozy logopedycznej. Jeśli u dziecka występuje zaburzenie mowy/języka, na przykład zaburzenie fonologiczne polegające na słabym różnicowaniu przez dziecko głosek, będzie ono widoczne w każdym z języków dziecka. Podobnie, w każdym z tych języków widoczne będą błędy mające strukturalne, organiczne lub psychologiczne podłoże, takie jak na przykład seplenienie lub jąkanie. Opóźniony rozwój mowy może wystąpić tylko w języku słabszym dziecka ze względu na ograniczony dostęp dziecka do materiału językowego. Wiele dzieci polonijnych wykazuje symptomy mowy opóźnionej w języku polskim [3, 5].

Literatura

[1] American Speech-Language-Hearing Association. (2004). Knowledge and skills needed by speech-language pathologists and audiologists to provide culturally and linguistically appropriate services [Knowledge and Skills]. Available from www.asha.org/policy.

[2] Hack, J., Marinova-Todd, S., & Bernhardt, B.M. (2012). Speech assessment of Chinese-English bilingual children. International Journal of Speech-Language Pathology, 14(6), 509-519.

[3] Laskowski, R. (2009). Język w zagrożeniu. Przyswajanie języka polskiego w warunkach polsko-szwedzkiego bilingwizmu, Kraków.

[4] Mennen, I., & Stansfield, J. (2006). Speech and language therapy services to multilingual children in Scotland and England: a comparison of three cities, „Journal of Multilingual Communication Disorders”, 4, p. 23–44.

[5] Saran-Pasoń, E. (2010). Kształtowanie się system fonetyczno-fonologicznego u dzieci jedno- i dwujęzycznych w wieku od 3. do 5. roku życia, [in] W. Michalik, A. Siudak (eds.), Zagadnienia mowy i myślenia, Kraków, p. 71–84.

[6] Speech Pathology Australia (2009). Working in a culturally and linguistically diverse society. Position Paper. Available from www.speechpathologyaustralia.org.au/library/Clinical_Guidelines/Working_in_a_CALD_Society.pdf.

[7] Yavas, M., & Goldstein, B. (1998). Phonological assessment and treatment of bilingual speakers. American Journal of Speech-Language Pathology, 7 (2).